Kwestie związane z podziałem majątku między małżonkami są najczęściej naturalnym następstwem rozwodu. Wskazać jednak należy, iż do podziału majątku nie jest potrzebny rozwód, a jedynie niezbędna jest rozdzielność majątkowa, która następuje najpóźniej z chwilą rozwodu. Możliwe jest jednak wprowadzenie ustroju rozdzielności majątkowej umową między stronami w trakcie trwania małżeństwa lub też wystąpienia z pozwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Jeżeli między małżonkami nastąpiła rozdzielność majątkowa to można przystąpić do podziału majątku niezależnie od tego czy rozwód jest w toku, czy też nawet nie został zainicjowany. Natomiast tak jak wskazano na wstępie najczęściej najpierw dochodzi do rozwodu, a dopiero następną rzeczą jaką regulują między sobą małżonkowie jest kwestia rozliczeń za okres małżeństwa.
Sprawy o podział majątku są niezwykle skomplikowane pod względem prawnym. Zazwyczaj wraz ze sprawą o podział majątku dokonuje się też zniesienia współwłasności. Tym samym w ramach jednej sprawy operujemy na przepisach dotyczących podziału majątku, zniesienia współwłasności, a także przepisach o dziale spadku, gdyż regulacje o podziale majątku odsyłają do przepisów o dziale spadku, które z kolei odsyłają do przepisów o współwłasności. Wszystko to sprawia, że taka regulacja jest mało czytelna, a dla osoby nieobeznanej na co dzień z prawem powoduje nie lada wyzwanie.
Art. 46 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego
W sprawach nieunormowanych w artykułach poprzedzających od chwili ustania wspólności ustawowej do majątku, który był nią objęty, jak również do podziału tego majątku, stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i o dziale spadku.
Art. 1035 kodeksu cywilnego
Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, do wspólności majątku spadkowego oraz do działu spadku stosuje się odpowiednio przepisy o współwłasności w częściach ułamkowych z zachowaniem przepisów niniejszego tytułu.
Podział majątku – od czego zacząć?
Celem postępowania o podział majątku jest dokonanie podziału wszystkich wspólnych rzeczy małżonków pomiędzy nich tak, aby wyeliminować jakąkolwiek współwłasność. Tym samym punktem wyjścia w sprawie jest przedstawienie spisu wszystkich rzeczy, które małżonkowie posiadają wraz z określeniem ich wartości. Chodzi tu o wszystkie składniki majątku, które małżonkowie nabyli w trakcie trwania małżeństwa.
W najprostszej sytuacji ilość składników i ich wartość pozwala na ich w miarę równy podział pomiędzy dwie strony. Takie sytuacje są jednak rzadkością i nie da się podzielić po równo składników majątku, gdyż małżonkowie mają np. jedno mieszkanie i dwa samochody. Wtedy sąd będzie musiał zasądzać odpowiednią spłatę od małżonka który bierze większą część majątku np. samochód i mieszkanie, na rzecz małżonka, który fizycznie otrzymuje mniej składników tak, aby faktycznie każdy z małżonków otrzymał równą wartość odpowiadającego mu udziału w majątku wspólnym.
Co wchodzi w skład majątku wspólnego małżonków?
Z chwilą zawarcia małżeństwa do majątku wspólnego zgodnie z art. 31 §2 kodeksu rodzinnego wchodzą m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę lub dochody z innej działalności zarobkowej małżonków, a także dochody uzyskiwanego z majątku wspólnego jak i majątku osobistego np. czynsz za wynajmowane mieszkanie jednego z małżonków, które posiadał przed zawarciem małżeństwa.
W skład majątku wspólnego małżonków wchodzą wszystkie rzeczy nabyte w trakcie trwania małżeństwa – i takie jest też ogólne domniemanie. Oznacza to, że nawet jeżeli jeden z małżonków nabył jakąś rzecz za środki pochodzące z jego majątku osobistego to w sprawie o podział majątku będzie musiał udowodnić, że faktycznie to nabycie było z majątku osobistego i dana rzecz jest tylko jego własnością. Podkreślić należy, że dotyczy to także sytuacji w których dana osoba legitymowałaby się nawet stosownym dokumentem np. dowodem rejestracyjnym pojazdu, czy aktem notarialnym zakupu nieruchomości, w którym byłaby wskazywana jako jedyny właściciel.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2003 r., IV CKN 1721/00
W obowiązującym systemie prawa rodzinnego można przyjąć domniemanie faktyczne (art. 231 k.p.c.), że przedmioty nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków, zostały nabyte z majątku dorobkowego – na rzecz małżeńskiej wspólności majątkowej; natomiast nabycie rzeczy z majątku odrębnego musi wynikać nie tylko z oświadczenia dokonującego transakcji małżonka, ale także z całokształtu okoliczności tego nabycia.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2008 r., V CSK 355/07
Nie można przypisać decydującego znaczenia oświadczeniu małżonków, iż nabywany udział w nieruchomości nie należy do majątku dorobkowego, ponieważ samo takie oświadczenie nie może stanowczo wyłączać skutków wynikających z przepisów art. 32-34 k.r.o., w sytuacji pozostawania małżonków w ustroju małżeńskiej wspólności ustawowej. Jej ograniczenie lub wyłączenie możliwe jest na mocy małżeńskiej umowy przewidującej taki skutek i zawartej w formie aktu notarialnego.
Co nie należy do majątku wspólnego małżonków i stanowi majątek osobisty?
Kompletną listę składników majątku jakie możemy zaliczyć do majątku osobistego każdego z małżonków zawiera art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Wskazać należy, iż jest to uregulowanie kompletne i żadne inne przedmioty poza tymi wskazanymi w powyższym przepisie nie mogą być zaliczane do majątku osobistego.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2020 r., sygn. akt I CSK 774/18:
Artykuł 33 k.r.o. wyraża regułę numerus clausus składników majątków osobistych małżonków. Wynika z niej, że do tych majątków mogą przynależeć jedynie te przedmioty, które zostały wyraźnie wymienione w tym artykule. Pozostałe składniki majątkowe wchodzą w skład majątku wspólnego (art. 31 k.r.o.), a wszelkie wątpliwości dotyczące przynależności danego przedmiotu do majątku wspólnego albo majątków osobistych należy rozstrzygać na korzyść majątku wspólnego.
Art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:
Do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Najczęściej w przypadku spraw o podział majątku mamy do czynienia z trzema sytuacjami, gdzie dany przedmiot stanowi majątek osobisty tj. posiadanie danego przedmiotu przed zawarciem małżeństwa (lub też nabycie nowego przedmiotu za środki lub w zamian przedmiotu posiadanego przed zawarciem związku), uzyskanie majątku w drodze darowizny lub dziedziczenia.
Czy podział majątku musi być równy? Procentowy podział majątku po rozwodzie
Zasadą jest, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Jednak zgodnie z art. 43 §2 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy małżonek może z ważnych powodów wystąpić o ustalenie nierównych udziałów z uwzględnieniem stopnia w jakim każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego. W takim przypadku jeżeli sąd uzna, iż zasadne jest ustalenie nierównych udziałów to udziały będą ustalone ułamkowo, a nie procentowo np. 3/4 do 1/4. Postępowanie o ustalenie nierównych udziałów jest bardzo trudne i nadmienić należy, iż sądy orzekają o nich w zasadzie wyjątkowo, więc trzeba mieć stosowne argumenty, aby przekonać sąd do takiego stopniowania.
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 września 2020 r., sygn. akt IV KK 308/20:
Zgodnie z art. 43 § 2 k.r.i.o., z ważnych powodów, każdy z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Tym samym udziały w majątku wspólnym nie muszą być równe.
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2002 r. , sygn. akt III CKN 1018/00:
Warunkiem ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym jest łączne spełnienie dwóch przesłanek, a mianowicie istnienia ważnych powodów oraz przyczynienia się małżonków do powstania majątku wspólnego w różnym stopniu.
O czym orzeka sąd w sprawie o podział majątku?
Należy pamiętać, iż sąd w sprawie o podział majątku ma obowiązek ustalić jakie przedmioty stanowią majątek wspólny małżonków i jak należy je podzielić. Te kwestie sąd musi ustalać z urzędu, niezależnie od wniosków stron.
W interesie uczestników postępowania należy zgłaszać ewentualnie dodatkowe roszczenia, a takimi mogą być m.in.:
– rozliczenie nakładów poczynionych z majątku osobistego na majątek wspólny np. jeden z małżonków otrzymał od rodziców darowiznę w kwocie 100 000 zł (stanowiła więc jego majątek osobisty), którą następnie dołożył do zakupu wspólnego mieszkania (stanowiącego majątek wspólny);
– rozliczenia wydatków czynionych z majątku osobistego jednego z małżonków na majątek wspólny np. jeden z małżonków spłaca raty wspólnego kredytu hipotecznego i ponosi wszelkie opłaty czynszowe za mieszkanie;
– rozliczenie nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty jednego z małżonków np. byli małżonkowie w okresie małżeństwa przeznaczyli wspólne oszczędności na remont mieszkania, które było własnością tylko jednego z małżonków i stanowiło jego majątek osobisty;
– roszczenie o korzystanie przez jednego z małżonków ze wspólnego majątku w sposób wykluczający korzystanie z niego przez drugiego małżonka np. jeden z małżonków zajął cały dom i nie wpuszcza do niego drugiego małżonka.
Wszystkie te powyższe kwestie są rozstrzygane przez sąd jedynie na wyraźne żądanie zgłoszone przez jednego z małżonków, a nadto muszą być stosownie udowodnione. W tym zakresie sąd nie będzie wyręczał uczestników postępowania dążąc we własnym zakresie w wyjaśnieniu powyższych kwestii, a będzie czekał na inicjatywę zainteresowanych.
Jaki sąd jest właściwy w sprawie o podział majątku?
W odróżnieniu od spraw rozwodowych w których orzekają Sądy Okręgowe, sprawy o podział majątku są rozstrzygane przez Sądy Rejonowe – w Łodzi jest to Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oraz Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi. Właściwy do przeprowadzenia sprawy będzie ten sąd w obszarze którego znajdują się rzeczy mające podlegać podziałowi, w szczególności nieruchomości. Jeżeli małżonkowie posiadali kilka nieruchomości w obszarach właściwości różnych sądów np. mieszkanie w Łodzi i działkę budowlaną pod Piotrkowem Trybunalskim to wtedy mogą wybrać który sąd ma zająć się sprawą.
Ile kosztuje sprawa w sądzie o podział majątku?
Wniosek o podział majątku podlega opłacie stałej w wysokości 1000 zł. Czasem może jednak okazać się, że sprawa o podział majątku musi być prowadzona ze sprawą o zniesienie współwłasności np. małżonkowie mają majątek wspólny, ale jeszcze przed zawarciem małżeństwa kupili działkę której są współwłaścicielami w częściach ułamkowych. W takiej sytuacji często sądy żądają podwójnej opłaty tj. 1000 zł za podział majątku i 1000 zł za zniesienie współwłasności.
W trakcie sprawy oczywiście mogą pojawić się dodatkowe koszty, w szczególności związane z opiniami biegłych rzeczoznawców. W takim wypadku sąd zapewne będzie żądał wpłaty stosownych zaliczek na koszt ich sporządzenia, a dokładnego rozliczenia dokona w orzeczeniu kończącym sprawę. Za rzeczoznawców opłatę będą ponosiły obie strony po połowie, bez względu na to kto o ich powołanie wnioskował.