Generalną zasadą jest, iż z chwilą zawarcia związku małżeńskiego następuje małżeńska wspólność majątkowa. Charakteryzuje się ona między innymi tym, że cały majątek małżonków jest wspólny, a udziały małżonków nie są określone. Z tego powodu w czasie istnienia wspólności majątkowej nie można dokonywać podziału majątku.

Oczywiście zarówno przed zawarciem związku małżeńskiego, a także w czasie jego trwania małżonkowie mogą zdecydować się na zmianę ustroju majątkowego w jakim pozostają i zdecydować się na wprowadzenie rozdzielności. Problem pojawia się jednak wtedy, kiedy małżonkowie nie mogą dojść między sobą do porozumienia, a zwłaszcza kiedy jeden z małżonków korzysta na istnieniu wspólności majątkowej z pokrzywdzeniem drugiego małżonka i nie chce ustanowić rozdzielności. W szczególności mamy do czynienia z takimi sytuacjami w przypadku rozstania małżonków i ich faktycznej separacji lub przedłużającego się procesu o rozwód. Komplikacje jakie mogą pojawić się w takich przypadkach to m.in.:
– zaciąganie długów przez jednego z małżonków, w tym również brak możliwości uzyskania kredytu bez zgody drugiego małżonka np. na rozwój działalności gospodarczej;
– spłata rat kredytów / pożyczek przez jednego z małżonków i bierna postawa drugiego;
– spory o to kto ma korzystać z majątku wspólnego np. samochodu, mieszkania oraz kto ma regulować za to opłaty np. czynszowe, ubezpieczeniowe itp.
– brak porozumienia w zarządzie wspólnymi rzeczami np. brak zgody jednego z małżonków na wyrobienie dowodu rejestracyjnego pojazdu

Szansą na rozwiązanie powyższych problemów jest wystąpienie do sądu z pozwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej. Warto wskazać, iż z takim pozwem może wystąpić nie tylko jeden z małżonków, ale zgodnie z art. 52 § 1a kodeksu rodzinnego i opiekuńczego także wierzyciel jednego z małżonków, który chciałby prowadzić egzekucję z majątku dłużnika pozostającego w związku małżeńskim.

W przypadku sądowego ustalenia rozdzielności majątkowej sąd ma obowiązek oznaczenia w wyroku daty zniesienia wspólności. Tym samym jest możliwość wystąpienia z żądaniem ustalenia rozdzielności z datą wsteczną, co może być ratunkiem dla wielu osób w przypadku np. przeciągających się procesów rozwodowych, czy też zaistnieniem szczególnych zmian w ramach majątku wspólnego stron bądź osobistego jednego z małżonków.

Ustanowienia rozdzielności majątkowej z ważnych powodów

Podstawą wystąpienia o ustalenie rozdzielności majątkowej jest wykazanie istnienia ku temu ważnych powodów. Kodeks rodzinny nie przedstawia, co może być uznane za ważny powód, więc sąd każdorazowo będzie oceniał według własnego uznania dane okoliczności. Warto w tym zakresie przytoczyć kilka orzeczeń Sądu Najwyższego:

Wyrok SN z dnia 14 stycznia 2005 r., III CK 112/04:

„Ważnym powodem w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o. jest taka separacja faktyczna, która skutkuje trwałym zerwaniem wszelkich stosunków majątkowych stron i brakiem możliwości podejmowania wspólnych decyzji gospodarczych.”

Wyrok SN z dnia 4 czerwca 2004 r., III CK 126/03:

„1. Ważnym powodem do zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej jest separacja małżonków uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym.
2. Zniesienie wspólności majątkowej z datą wsteczną jest możliwe o tyle tylko, o ile w tej dacie istniały już ważne powody zniesienia wspólności.”

Wyrok SN z dnia 23 lutego 2001 r., II CKN 398/00:

„Zniesienie wspólności majątkowej małżeńskiej stanowi fragmentaryczne rozwiązanie trudności istniejących w małżeństwie odnoszących się do sfery stosunków prawnomajątkowych i dlatego ustalenia dotyczące przesłanek jej zniesienia powinny koncentrować się na sferze tych stosunków majątkowych w trwającym nadal małżeństwie.”
Wyrok SN z dnia 15 grudnia 2000 r., IV CKN 200/00:
„Ważnym powodem zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej może być separacja faktyczna małżonków, ale tylko wówczas, gdy uniemożliwia współdziałanie majątkiem wspólnym i stwarza zagrożenie interesów jednego lub nawet obojga małżonków.

Wyrok SN z dnia 14 grudnia 2000 r., I CKN 320/00:

„Rozważając istnienie “ważnych powodów” z art. 52 § 1 k.r.o., trzeba mieć na uwadze także to, że ewentualne zniesienie wspólności majątkowej może prowadzić tylko do pogłębienia i utrwalenia kryzysu małżeńskiego.”

Wyrok SN z dnia 7 grudnia 2000 r., II CKN 401/00:

„Orzeczenie zniesienia wspólności majątkowej małżeńskiej może nastąpić w okolicznościach wyjątkowych, a w żadnym wypadku nie wcześniej niż w dniu, w którym aktualne staje się ustalenie istnienie ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o.”

Wyrok SN z dnia 12 września 2000 r., III CKN 373/99:

„1. Separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym, może stanowić ważny powód zniesienia przez sąd wspólności majątkowej.
2. Z żądaniem zniesienia wspólności może wystąpić również małżonek, który jest wyłącznie winny separacji. Wina jego, jak też wzgląd na dobro rodziny lub pozwanego małżonka, powinny być brane pod uwagę jedynie przy ocenie żądania zniesienia wspólności z punktu widzenia zasad współżycia społecznego.”

Wyrok SN z dnia 26 lipca 2000 r., I CKN 293/00:

„Wspólność ustawowa może być zniesiona z datą wcześniejszą, poczynając od chwili powstania ważnych powodów uzasadniających jej zniesienie.”
Wyrok SN z dnia 25 czerwca 2003 r., III CKN 545/01:
„Umowne wyłączenie wspólności ustawowej w czasie trwania małżeństwa wyklucza powództwo z art. 52 § 1 k.r.o., niezależne od tego, jakiego okresu lub oznaczenia daty dotyczy późniejsze żądanie zniesienia wspólności majątkowej.”

Wyrok SN z dnia 20 czerwca 2000 r., III CKN 287/00:

„Ważnym powodem w rozumieniu art. 52 k.r.o. jest wytworzenie się takiej sytuacji majątkowej, której dalsze trwanie zagraża interesom drugiego małżonka.”

Wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000 r., III CKN 585/98:

„Ważnym powodem zniesienia przez sąd wspólności majątkowej małżeńskiej jest separacja faktyczna małżonków, uniemożliwiająca im współdziałanie w zarządzie majątkiem wspólnym, obojętne przy tym jest czy zachodzi zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Wobec tego, że zniesienia wspólności może żądać każdy z małżonków, z żądaniem takim może wystąpić również ten małżonek, który w sposób wyłącznie przez siebie zawiniony doprowadził do separacji.”

Wyrok SN z dnia 13 stycznia 2000 r., II CKN 1070/98:

„1. “Ważnym powodem” w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o. nie jest każda postać (przejaw) separacji faktycznej małżonków, lecz tylko taka, która zarazem uniemożliwia im lub znacznie utrudnia współdziałanie w zarządzie ich majątkiem wspólnym.
2. (…) W postępowaniu wszczętym powództwem wytoczonym na podstawie art. 52 k.r.o. relacje osobiste istniejące między małżonkami, czy szerzej: aspekty rodzinno-prawne istniejących między nimi stosunków, nie mogą w sposób znaczący przesądzać o istnieniu ważnych powodów zniesienia wspólności majątkowej, gdyż mogłoby to prowadzić do nieuzasadnionego utożsamiania ważnych powodów w rozumieniu art. 52 § 1 k.r.o. z przyczynami rozwodu lub separacji, do orzeczenia której wystarczy zupełny rozkład pożycia małżeńskiego (art. 611 § 1 k.r.o.) i którą ustawodawca wprowadził jako środek pomocy w razie rozkładu pożycia małżonków. Natomiast ocena wystąpienia przesłanek określonych w art. 52 § 1 k.r.o. wymaga poczynienia ustaleń co najmniej w odniesieniu do: wielkości majątku wspólnego, istnienia zadłużenia, jego rozmiarów i okoliczności powstania, wielkości majątku odrębnego małżonka-dłużnika i sposobu wykonywania przezeń zobowiązania, a także kwestii dotyczących utrzymania i wychowania małoletnich dzieci stron.”

Procedura ustanowienia rozdzielności majątkowej

Aby ustanowić rozdzielność majątkową małżeńską konieczne jest wniesienie pozwu do właściwego miejscowo sądu rejonowego. Sąd rejonowy będzie bowiem właściwy dla rozpoznania sprawy o rozdzielność bez względu na wartość przedmiotu sporu. Miejscowo właściwy będzie sąd, w którego okręgu małżonkowie mieli ostatnie miejsce zamieszkania, jeżeli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania lub zwykłego pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest sąd miejsca zamieszkania strony pozwanej, a jeżeli i tej podstawy nie ma – sąd miejsca zamieszkania powoda. Stronami w procesie o ustanowienie rozdzielności są małżonkowie. Pozew podlega opłacie stałej w wysokości 200 zł.
W sprawach o ustanowienie rozdzielności sąd nie może oprzeć rozstrzygnięcia wyłącznie na uznaniu powództwa lub przyznaniu okoliczności faktycznych. Niedopuszczalne jest także wydanie wyroku zaocznego, a przesłuchanie strony nie może się ograniczyć do jej wysłuchania w tzw. trybie informacyjnym. Dowód z przesłuchania stron jest obligatoryjny w sprawach o ustanowienie przez sąd rozdzielności majątkowej (art. 432 w zw. z art. 452 k.p.c.).

Skutki rozdzielności majątkowej

Podstawowym skutkiem ustanowienia rozdzielności majątkowej jest to, iż od chwili jej ustanowienia przestaje istnieć wspólność ustawowa, a każdy z małżonków zaczyna pracować na własne konto. Od tego czasu m.in. wszystkie dochodu uzyskiwanie przez danego małżonka są jego majątkiem osobistym. W skrócie można powiedzieć, że małżonkowie pod względem finansowym są traktowani jak obce osoby. Ma to duże przełożenia w zakresie dokonywania wydatków na wspólny majątek np. jeżeli jeden małżonek spłaca raty wspólnego kredytu lub płaci za czynsz mieszkania to może żądać od drugiego zwrotu połowy ponoszonych opłat.
Dodatkowo istnienie rozdzielności umożliwia rozpoczęcie sprawy o podział majątku wspólnego, który został zgromadzony do czasu ustanowienia rozdzielności.

Oceń artykuł:
[Głosów: 9 Średnia: 4.4]