Opłata za pobyt w DPS ponoszona przez rodzinę i jak jej uniknąć

W przypadku przepisów dotyczących pobytu w domu pomocy społecznej mamy do czynienia ze szczególnym obowiązkiem alimentacyjnym nakładanym na krewnych mieszkańca DPS, który określa ustawa o pomocy społecznej. Wskazać należy, iż jest to jedna z wyjątkowo dotkliwych i wręcz niesprawiedliwych regulacji prawnych, gdyż sposoby obrony przed nałożoną opłatą za DPS są bardzo ograniczone. W dodatku po przeprowadzeniu ponad 100 spraw na przestrzeni ostatnich kilku lat dotyczących odpłatności za DPS, mogę wskazać, iż przepisy ustawy są w wielu miejscach niejasne, a wręcz zostawiają sporo niewyjaśnionych kwestii dotyczących w szczególności sposobu naliczania opłaty i zasad ich ponoszenia. Tym samym mamy do czynienia z sytuacją w której w różnych regionach Polski pracownicy MOPS’ów i GOPS’ów stosują odmienne zasady ustalania odpłatności posługując się tą samą ustawą o pomocy społecznej.

Opłata zastępcza za pobyt w DPS

Osoba, która nie jest w stanie sobie sama radzić może zostać umieszczona w DPSie. Pobyt takiej osoby jest finansowany z jej emerytury bądź renty, jednak ściągnięciu podlega maksymalnie 70% przysługującego jej świadczenia. Poziom odpłatności za DPS jest najczęściej ustalany na dość wysokim poziomie, oscylującym w granicach ok. 3000 zł miesięcznie. Tym samym odnosząc się do polskich realiów emerytalnych oczywiste jest, że większość pensjonariuszy nie jest w stanie pokryć tak wysokiej opłaty z przyznanych im świadczeń. Nie oznacza to jednak, że dalsza część opłaty jest umarzana. W takiej sytuacji organ administracyjny będzie poszukiwać krewnych pensjonariusza, którzy są zobowiązani do świadczeń alimentacyjnych – najczęściej zwraca się do dzieci lub wnuków.
Warto zaznaczyć, że przepisy nie przewidują możliwości odnoszenia się do kryterium majątkowego mieszkańca DPS i nakazania mu zbycia takowych składników w celu pokrycia opłaty np. poprzez sprzedaż mieszkania. Nie ma też znaczenia kto będzie spadkobiercą po danym pensjonariuszu DPS, czy też co będzie wchodzić w skład masy spadkowej.

Art. 61.
1. Obowiązani do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej są w kolejności:
1) mieszkaniec domu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka,
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi,
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej
– przy czym osoby i gmina określone w pkt 2 i 3 nie mają obowiązku wnoszenia opłat, jeżeli mieszkaniec domu ponosi pełną odpłatność.

Z uwagi na powyższe w przypadku kiedy dochody mieszkańca domu są niewystarczające do pokrycia w pełni opłat organ administracyjny uruchamia procedurę ściągnięcia tych środków od rodziny. W pierwszej kolejności organ wysyła wezwanie w którym żąda przedstawienia przez daną osobę jej sytuacji dochodowej. Po otrzymaniu stosownych wyjaśnień organ ustala wysokość dopłaty za pobyt w domu pomocy społecznej jaka będzie ściągana od danej osoby zobowiązanej i wzywa ją do zawarcia umowy na płatność ustalonej kwoty. W przypadku odmowy zawarcia umowy, organ wydaje decyzję administracyjną w której arbitralnie ustala wysokość opłaty. Tak w skrócie wygląda procedura ustalania opłaty za pobyt w DPSie podczas której dochodzi często do naruszenia istotnych przepisów jej dotyczących, które powinny skutkować jej uchyleniem.

Zgodnie z ustawą o pomocy społecznej krewny obowiązany jest jedynie do ponoszenia opłaty za dom pomocy społecznej jeżeli osiąga odpowiednio wysoki dochód. Kwota ta została ustalona w odwołaniu do kryterium dochodowego na osobę w rodzinie i wynosi 300% owego kryterium.
Kryterium dochodowe na 2022 r. zostało ustalone w następujących kwotach:
– 776 złotych – dla osoby samotnie gospodarującej, tym samym 300% stanowi 2328 zł
– 600 złotych – na osobę w rodzinie w przypadku gospodarowania w kilka osób, tym samym 300% stanowi 1800 zł

Warto jeszcze wskazać, iż owo kryterium w 2021 r. wynosiło odpowiednio 701 zł dla osoby samotnie gospodarującej i 528 zł na osobę w kilkuosobowych rodzinach.

Ile trzeba dopłacić do DPS?

Przykładowo, jeżeli rodzina składa się z 3 osób w której żona zarabia 3000 zł, mąż 4000 zł oraz małoletniego dziecka to taka rodzina posiada łączny dochód 6000 zł, w przeliczeniu na osobę wychodzi ok. 2000 zł. Przy 3 osobach limit zwolnienia z opłaty to 5400 zł (1800 zł x 3). Tym samym dana osoba będzie zobowiązana zapłacić za pobyt w DPS jedynie do kwoty różnicy między kwotą zwolnioną, a 1/3 jej nadwyżki tj. kwotę 200 zł.

Art. 61
2. Opłatę za pobyt w domu pomocy społecznej wnoszą:
1) mieszkaniec domu, nie więcej jednak niż 70% swojego dochodu, a w przypadku osób małoletnich przedstawiciel ustawowy z dochodów dziecka, nie więcej niż 70% tego dochodu;
2) małżonek, zstępni przed wstępnymi – zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2:
a) w przypadku osoby samotnie gospodarującej, jeżeli dochód jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej, jednak kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% tego kryterium,
b) w przypadku osoby w rodzinie, jeżeli posiadany dochód na osobę jest wyższy niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie, z tym że kwota dochodu pozostająca po wniesieniu opłaty nie może być niższa niż 300% kryterium dochodowego na osobę w rodzinie;
3) gmina, z której osoba została skierowana do domu pomocy społecznej – w wysokości różnicy między średnim kosztem utrzymania w domu pomocy społecznej a opłatami wnoszonymi przez osoby, o których mowa w pkt 1 i 2.

Oprócz kryterium dochodowego ustawa przewiduje możliwość zwolnienia danej osoby z opłaty nawet po przekroczeniu owego limitu kwotowego jeżeli istnieją ku temu uzasadnione podstawy. Tak naprawdę wszystko zależy od osoby rozpoznającej daną sprawę, gdyż organ może zwolnić, ale nie musi, wobec tego warto zadbać o dobra argumentację swojego wniosku i poparcie go stosownymi dowodami. Zwolnienie odbywa się na wniosek danej osoby.

Art. 64.
Osoby wnoszące opłatę lub obowiązane do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej można zwolnić z tej opłaty częściowo lub całkowicie, na ich wniosek, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego, w szczególności jeżeli:
1) wnoszą opłatę za pobyt innych członków rodziny w domu pomocy społecznej, ośrodku wsparcia lub innej placówce;
2) występują uzasadnione okoliczności, zwłaszcza długotrwała choroba, bezrobocie, niepełnosprawność, śmierć członka rodziny, straty materialne powstałe w wyniku klęski żywiołowej lub innych zdarzeń losowych;
3) małżonkowie, zstępni, wstępni utrzymują się z jednego świadczenia lub wynagrodzenia;
4) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty jest w ciąży lub samotnie wychowuje dziecko;
5) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty lub jej rodzic przebywała w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka lub placówce opiekuńczo-wychowawczej, na podstawie orzeczenia sądu o ograniczeniu władzy rodzicielskiej osobie kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańcowi domu;
6) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty przedstawi wyrok sądu oddalający powództwo o alimenty na rzecz osoby kierowanej do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu;
7) osoba obowiązana do wnoszenia opłaty wykaże, w szczególności na podstawie dokumentów dołączonych do wniosku, rażące naruszenie przez osobę kierowaną do domu pomocy społecznej lub mieszkańca domu obowiązku alimentacyjnego lub innych obowiązków rodzinnych względem osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty.

Art. 64a
Osobę obowiązaną do wnoszenia opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej zwalnia się całkowicie z tej opłaty, na jej wniosek, pod warunkiem że przedstawi prawomocne orzeczenie sądu o pozbawieniu tego mieszkańca władzy rodzicielskiej nad tą osobą i oświadczy, że władza rodzicielska nie została przywrócona lub prawomocne orzeczenie sądu o skazaniu tego mieszkańca za umyślne przestępstwo ścigane z oskarżenia publicznego popełnione na szkodę osoby obowiązanej do wnoszenia opłaty, jej zstępnego, małoletniego lub pełnoletniego nieporadnego ze względu na wiek, stan psychiczny lub fizyczny rodzeństwa lub jej rodzica, chyba że skazanie uległo zatarciu. Zwolnienia te obejmują zstępnych osoby zwolnionej z opłaty za pobyt mieszkańca domu w domu pomocy społecznej.

W ostatnim czasie uszczegóławiano podstawy zwolnienia, a po ich uszczegółowieniu wprowadzano jeszcze zmiany w styczniu 2022 r. Z tymi zmianami dużo osób zobowiązanych do opłat wiązało spore nadzieje, ale w finalnej formie różniły się one od projektów ustawy, które od lat są dyskutowane.

Oprócz powyższych przypadków zwolnienia od opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej można próbować zaskarżyć decyzję ustalającą wysokość opłaty, gdyż często wydawane są one z licznymi błędami formalnymi.

W pierwszej kolejności należy wskazać na pewne braki w ustawie o pomocy społecznej. Ustawa ta wskazuje w przywołanym powyżej art. 61 ust 2 pkt 2, iż opłata jest ustalana z krewnymi na podstawie zawartej umowy. Ustawa w ogóle nie przewiduje sytuacji w której dana osoba nie będzie chciała zawrzeć takowej umowy. Tym samym nie ma przepisu, który by upoważniał organ do ustalenia takowej opłaty samodzielnie, w formie decyzji administracyjnej, a tak się najczęściej dzieje. Większość Wojewódzkich Sądów Administracyjnych wskazuje, iż jest to dopuszczalne i przytacza dziwną argumentacje na poparcie takowego stanowiska. Na szczęście nie brakuje też orzeczeń krytycznych, w tym z sądów z Łodzi.

Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z dnia 7 marca 2013 r., sygn. akt II SA/Łd 1172/12:

Treść normy prawnej zbudowanej w oparciu o przepis art. 61 ust. 2 pkt 2 u.p.s. nie pozostawia wątpliwości, że ponoszenie opłat za pobyt w domu pomocy społecznej przez grupę zobowiązanych powinno następować zgodnie z umową zawartą w trybie art. 103 ust. 2 u.p.s. Oznacza to przede wszystkim konieczność istnienia umowy, w której ustalone zostały parametry płatności owych osób za pobyt w domu pomocy społecznej członka ich rodziny. Istnienie umowy jest niezbędnym elementem do tego aby po stronie gminy powstało uprawnienie do domagania się zwrotu poniesionych przez gminę wydatków w trybie przepisu art. 61 ust. 3 u.p.s. Bez zawarcia umowy nie istnieje możliwość postawienia komukolwiek z owych osób zarzutu niewywiązania się z obowiązku ponoszenia opłat z tytułu pobytu w dps członka rodziny.

W przypadku przyjęcia danej osoby do domu pomocy społecznej jest wydawana stosowna decyzja, w której określa się również wysokość kwoty odpłatności. Ta pierwotna decyzja powinna być doręczona do członków rodziny, aby mieli oni świadomość z jaką opłatą wiąże się pobyt w DPS i że organ może w przyszłości wystąpić do nich o stosowne opłaty. Bardzo często owa decyzja nie jest doręczana nikomu poza pensjonariuszem, co stanowi błąd formalny. Ponadto brak doręczenia takowej decyzji rzutuje także na możliwość domagania się zwrotu opłat za okresy przed wydaniem decyzji ustalającej zobowiązanie członka rodziny.

Organ może także naruszyć procedurę związaną z wydawaniem decyzji ustalającej zobowiązanie członka rodziny mieszkańca DPS np. w ogóle organ pominie kwestię związaną z zawarciem umowy, czy nie dokona sprawdzenia sytuacji majątkowej osoby zobowiązanej. Ustawa o pomocy społecznej wprost przewiduje konieczność przeprowadzenia wywiadu środowiskowego u osób zobowiązanych, więc jego zaniechanie będzie naruszeniem procedury.

Powyżej wskazałem najczęściej występujące uchybienia, ale wiadomo, że każda sprawa musi być rozpatrywana indywidualnie, co może rodzić inne naruszenia przepisów.

W przypadku wydania decyzji osobie zobowiązanej przysługuje odwołanie do organu II instancji w terminie 14 dni od jej wniesienia. Po niekorzystnym rozpoznaniu w II instancji przysługuje prawo wniesienia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w terminie 30 dni od dnia doręczenia decyzji.

Zdjęcie – https://www.pexels.com/photo/group-friends-grandpas-grandparents-8576/